Yabancı bir çalışan için çalışma izni başvurusu değerlendirilirken, Bakanlık işverenin taşıması gereken bazı zorunlu nicel kriterlere bakar. Bu kriterler; işyerindeki istihdam yapısı, mali yeterlilik ve yabancıya ödenecek ücret seviyeleri gibi objektif unsurlardan oluşur ve başvurunun kabul edilmesi için temel gereklilik niteliğindedir. Aşağıda, işverenlerin sağlaması gereken bu yasal kriterler ayrı başlıklar hâlinde açıklanmıştır.
İstihdam Kotası: İşyerinde, her bir yabancı çalışan için en az 5 Türk vatandaşı çalışan istihdam edilmesi gerekir. Bu 5’e 1 kuralı, özellikle daha küçük işletmeler için kısıtlayıcı olabilse de büyük ölçekli firmalar genellikle çalışan sayısıyla bu koşulu rahatlıkla karşılar. Örneğin şirketinizde 2 yabancı personel çalıştırmak istiyorsanız en az 10 Türk vatandaşı da sigortalı olarak çalışıyor olmalıdır. İstisna: Son yıllık net satış tutarı çok yüksek olan (örneğin 50 milyon TL’yi aşan) büyük şirketler için, ilk birkaç yabancı çalışan için bu oran şartı aranmamaktadır. Yani satış hacmi belirli seviyeyi geçen işletmeler, 5 Türk çalışan kriterinden muaf olarak 5 yabancıya kadar izin alabilirler. Bu muafiyet, büyük ölçekli şirketlerin ihtiyaç duydukları kritik yabancı uzmanları istihdam etmesini kolaylaştırmaktadır.
Mali Yeterlilik: Şirketin mali durumu da yabancı çalışma izni değerlendirme sürecinde önemlidir. Mevzuata göre, mevcut bir şirketin ödenmiş sermayesinin en az 500.000 TL olması veya son yıl net satışlarının en az 8.000.000 TL olması veya son yıl ihracat tutarının en az 150.000 ABD doları olması gerekmektedir. Bu üç şarttan birinin sağlanması yeterlidir.
Yeni kurulmuş şirketlerde ise (henüz yıl sonu mali tabloları oluşmamışsa) sadece sermaye tutarına bakılır ve en az 500.000 TL sermaye konulmuş olması şartı aranır. Büyük şirketler genellikle bu finansal kriterleri karşılasa da, İK biriminin başvuru öncesi şirket finans bilgilerinin güncel ve uygun olduğunu teyit etmesi önemlidir.
Asgari Ücret ve Maaş Kriteri: Yabancı çalışanlara ödenecek ücret, pozisyonlarının niteliğine göre belirlenen asgari tutarın altında olamaz. Bakanlık, yabancı personel için pozisyon bazında brüt asgari ücret katsayıları belirlemiştir. İşveren, yabancı çalışana yapacağı ücret teklifini bu asgari seviyelerin üzerinde tutmak zorundadır:
Üst Düzey Yöneticiler ve Pilotlar: En az 6.5 katı brüt asgari ücret
Birim Müdürleri, Mühendisler, Mimarlar: En az 4 katı brüt asgari ücret
Uzmanlık ve Ustalık Gerektiren Görevler, Öğretmenler: En az 3 katı brüt asgari ücret
Diğer Meslekler (Satış temsilcisi, idari personel vb.): En az 1.5 katı brüt asgari ücret
Ev Hizmetlerinde Çalışanlar (bakıcı, hizmetçi vb.): 1 katı (yani en az normal asgari ücret)
Bu kriterler, yabancı çalışanların Türkiye’de düşük ücretle istismar edilmemesi ve yerli iş gücüyle haksız rekabet oluşturmaması amacı taşır. İK departmanları, yabancı adaylara teklif edecekleri maaşların güncel asgari ücret çarpanlarını karşıladığını kontrol etmelidir. Örneğin, bir yabancı mühendis istihdam edilecekse, o yıl geçerli brüt asgari ücretin 4 katından az maaş belirlenemez. Bu tutar her yıl asgari ücret artışına bağlı olarak güncellenebileceği için, başvuru öncesi güncel katsayılar ve ücret rakamları takip edilmelidir.
Kriter Muafiyeti ve Özel Durumlar: Bazı yabancılar adına yapılan çalışma izni başvurularında, işveren şirket için normalde aranan değerlendirme kriterleri uygulanmaz. Bu istisna, yabancının çalışma izni alması gerekliliğini ortadan kaldırmaz; yalnızca işveren şirketin 5 Türk çalışan istihdamı, sermaye yapısı, mali yeterlilik ve pozisyona göre belirlenen ücret seviyeleri gibi koşulları sağlama zorunluluğu kaldırılır. Yabancı çalışma iznini yine alır; ancak şirket, başvuruda bu kriterleri sunmakla yükümlü değildir.
Bu muafiyet yalnızca aşağıdaki yabancı grupları için geçerlidir:
- Anne, baba veya çocuğu Türk vatandaşı olan yabancılar
- İnsani ikamet izni sahipleri
- İnsan ticareti mağdurları
- Vatansız kimlik belgesi sahipleri
- Uzun dönem ikamet izni bulunan yabancılar
- En az üç yıldır Türk vatandaşı ile evlilik birliği içinde yaşayanlar
- Çalışma, aile, kısa dönem, uzun dönem veya insani ikamet izinleriyle en az sekiz yıl Türkiye’de bulunan yabancılar
- Türk soylu olduğu İçişleri veya Dışişleri Bakanlığınca bildirilen kişiler
- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşları
Bunun dışında, çalışma izni değerlendirmesinde Bakanlık yine Türkiye’nin genel iş gücü politikalarını dikkate alır ve muafiyet kapsamındaki bir yabancı için dahi başvuru, ülkenin iş gücü ihtiyacıyla uyumlu değilse reddedilebilir. Dolayısıyla işe alım sürecinin en başından itibaren, adayın muafiyet statüsünde olup olmadığı ve işveren kriterlerinin uygulanıp uygulanmayacağı doğru analiz edilmelidir. İstanbul Relocation olarak, ön değerlendirme aşamasında bu muafiyet durumlarını detaylı şekilde inceler, şirketinize uygun kriter setini belirler ve başvurunun eksiksiz ve doğru temelde ilerlemesini sağlarız.
Mesleki Yeterlilik ve Diğer Şartlar: Başvuru yapılan yabancının, işe uygun eğitim ve yeterlilikte olması da önemlidir. Özellikle sağlık sektörü, eğitim sektörü gibi alanlarda yabancılar için ön izin uygulaması bulunur ve adayın diploma denkliği veya mesleki yeterliliği ilgili otoritelerce onaylanmak zorundadır. Bunların dışında, çalışma izni değerlendirmesinde Türkiye’nin uluslararası iş gücü politikaları da göz önüne alınır; örneğin işsizlik oranının yüksek olduğu bir meslekte yabancı çalışana izin verilmeyebilir. Ayrıca başvuru, eğer Türk vatandaşlarına kanunen yasaklanmış bir iş veya meslek için ise (örneğin, güvenlik görevlisi olarak yabancı uyruklu çalıştırmak yasal olarak mümkün değildir), doğrudan reddedilecektir. Dolayısıyla, iş ilanı hazırlama ve aday seçimi aşamasından itibaren bu kısıtlar dikkate alınmalıdır.